ભારતીય મૂળની પ્રથમ મહિલા અવકાશયાત્રી
કલ્પના ચાવલાનું છેલ્લું ઉદ્દયન
૨૦૦૩ની પહેલી ફેબ્રુઆરીએ આંતરરાષ્ટ્રીય અવકાશ મથકેથી પરત ફરી રહેલું અવકાશયાન કોલંબીયા પુથ્વી ઉપર પહોચવાની માત્ર ૧૬ મિનીટ પહેલા જ તૂટી પડ્યું હતું અને તેમાં સવાર ભારતીય મૂળની અમેરિકન મહિલા કલ્પના ચાવલા સહિત સાત અવકાશ વિજ્ઞાની મુત્યુ પામ્યા હતા એ ગોજારી ઘટનાને આજે ૯ વર્ષ પુરા થયા.આ ઘટનાના ફ્લેશબેકમાં જઈએ તો અવકાશયાનમાં મુત્યુ પામેલ ભારતીય મૂળની અમેરિકન મહિલા કલ્પના ચાવલાનો જન્મ ૧ જુલાઈ ૧૯૬૧માં હરિયાણાના કરનાલમાં થયો હતો.અગ્રણી ભારતીય પાયલોટ અને ઉદ્યોગપતી જેઆરડી તાતાથી પ્રેરાઈને અવકાશયાત્રી બનવાનું સ્વપ્ન તેને જોયું હતું.કલ્પના ચાવલા રોજ રાત્રે અવકાશમાં જોઈ રહેતી અને મજબુત ધ્યેય બાંધતી કે મારે એક દિવસ અવકાશમાં ઉડવું છે.એના બુલંદ ઈરાદાઓ અને ઇસ્વરની અખૂટ શ્રદ્ધાએ તેનો ધ્યેય પાર પાડ્યો હતો.
કલ્પનાએ ટાગોર પબ્લિક સ્કૂલમાં પ્રાથમિક શિક્ષણ પૂર્ણ કર્યું.સન ૧૯૮૨માં ચંડીગઢમાં આવેલ પંજાબ એન્જીનીયરીંગમાં વધુ અભ્યાસ કર્યો અને ૧૯૮૪માં ટેક્સાસ યુનિવર્સીટીમાં એરોસ્પેસ એન્જીનીયરીંગમાં માસ્ટર ઓફ સાયંસની ડીગ્રી લીધી હતી.૧૯૮૮માં કલ્પના ચાવલાએ નાસાના એમ્સ રીસર્ચ સેન્ટરમાં કામ શરૂ કર્યું હતું.૧૯૯૪માં કલ્પના ચાવલાની નાસા દ્વારા પસંદગી કરવામાં આવી હતી અને માર્ચ ૧૯૯૬માં અવકાશયાત્રી તરીકે ચાર હજાર અરજી કરનારમાંથી ૧૫ જણા પસંદગી પામ્યા હતા અને તેમાં કલ્પના ચાવલાનો સમાવેશ થયો હતો.
કલ્પના ચાવલાની પ્રથમ ઉડાન એસટીએસ ૮૭ શટલમાં પૂરી થઈ હતી.૧૯ નવેમ્બર ૧૯૯૭થી ૫ ડીસેમ્બર ૧૯૯૭ના સમયગાળામાં રોબોટીક્સ,વાતાવરણના દબાણ વગર શરીર પર થતીં અસર અંગેની કામગીરી પર ભાર આપવામાં આવ્યો હતો.અવકાશમાં
આ સ્પેસશટલે ૨૫૨ વાર પુથ્વીની પરિક્રમા કરી હતી અને ૩૭૬ કલાક ૩૪ મિનીટ અવકાશમાં રહ્યું હતું.આમ કલ્પના ચાવલા ભારતની પ્રથમ અવકાશયાત્રી બની.૭મી ડીસેમ્બર ૧૯૯૭ના દિવસે કલ્પના ચાવલા જયારે અવકાશમાં પોતાની કામગીરી સફળ રીતે પાર પાડી પરત આવી ત્યારે તેની જન્મભૂમી કરનાલ રોશનીથી ઝબૂકી ઉઠી હતી.કર્મભૂમી નાસામાં સૌએ તેનું ભાવભીનું સ્વાગત કર્યું હતું.તેના અવકાશી સાથીદારોએ તેને અભિનંદન આપતા કહ્યું હતું કે કે.સી.(તેનું હુલામણું નામ છે) તું અમારા બધાથી જુદી નથી ભલે તું આ ધરતી પર જન્મી નથી.શાબાસી અને અભિનંદનોની વર્ષા વચ્ચે કલ્પના ઘેરાઈ ગઈ હતી.આખરે કલ્પનાની કલ્પના સાકાર થઈ હતી.
કલ્પના ચાવલાની બીજી અને છેલ્લી ઉડાન ૧૬ જાન્યુઆરી ૨૦૦૩ના સ્પેસશટલ કોલમ્બિયાથી શરૂ થઈ હતી.આ ૧૬ દિવસનું અવકાશ મિસન હતું અને જીવજંતુઓ પર વિવિધ પ્રયોગ અનાજના દાણાનું જીનેટિક ટ્રાન્સફર પર આધારિત આ મિશનમાં અવકાશયાત્રીઓએ ૮૦ પરીક્ષન અને પ્રયોગ પુરા કર્યા હતા.કલ્પના ચાવલાની બીજી ઉડાન જોવા માટે તેના માતા-પિતા અને બન્ને બહેનો ભારતથી અમેરિકા ગયા હતા અને તેના પરત પુથ્વી પર આવી રહ્યા હતા ત્યારે યાનમાં ખામી સર્જાતા પુથ્વી પર પહોચવાની ૧૬ મિનીટ પહેલા જ ૧ ફેબ્રુઆરી ૨૦૦૩ના દિવસે અવકાશયાન દુર્ઘટનાગ્રસ્ત થતા કલ્પના ચાવલા સહીત છ અવકાશયાત્રીઓના મોત થયા હતા.
સ્પેસશટલ કોલમ્બિયાની ૧ ફેબ્રુઆરીના દિવસની અંતિમક્ષણોનું તબક્કાવાર વર્ણન નાસાએ તૈયાર કરેલા ૪૦૦ પેજના અહેવાલમાં કરવામાં આવ્યું છે.અહેવાલ મુજબ અવકાશયાત્રીઓ દુર્ઘટનાની અંતિમક્ષણો સુધી સંભવિત જોખમથી અજાણ હતા.કોલમ્બિયાના ક્રુ મેમ્બર્સને પ્રથમ ચેતવણી કેબીન એલાર્મ દ્વારા મળી હતી.આ પછી અવકાશયાત્રીઓ પાસે નિર્ણય લેવા માટે માત્ર ૪૧ સેકંડ બચી હતી.સ્પેસશટલને પરત લઈ જવા માટેના મરણીયા પ્રયાસો કરતા પાયલટ વિલિયમ મેક્કુલમે કંટ્રોલ પેનલના બટન અનેક વખત દબાવ્યા હતા અને સમગ્ર સીસ્ટમને રીસ્તાટ કરવાનો પણ પ્રયત્ન કર્યો હતો.જો કે આ સમય દરમ્યાન સ્પેસશટલની ગરમી સામે રક્ષણ આપતી હીટશિલ્ડમાં તિરાડ પડી ચુકી હતી અને ટેક્સાસથી ૨,૦૦,૦૦૦ ફૂટ ઉંચે અવકાશમાં દુર્ઘટના સર્જાઈ હતી.દુર્ઘટના એટલી ઝડપથી બની હતી કે એક પણ અવકાશયાત્રીને તેમના હેલ્મેટમાંથી જોવા માટેની બારી બંધ કરવાનો પણ સમય મળ્યો ન હતો અને એક સભ્યએ તો હેલ્મેટ પણ પહેર્યું ન હતું.અવકાશયાત્રીઓ જે કંપારમેન્ટમાં હતા તે તૂટવામાં ૨૪ સેકંડનો સમય લાગ્યો હતો.નાસાના સ્પેસક્રાફ્ટ ક્રુ સર્વાઈવલ ઈન્વેસ્ટીગેશન ટીમનું કહેવું હતું કે દુર્ઘટનામાં કોઈની બચવાની શક્યતાઓ નહતી.આ હતભાગી સ્પેસશટલમાં કલ્પના ચાવલા અને મેક્કુલ ઉપરાંત રીક હસબન્ડ,માઈક એન્ડરસન,ડેવિડ બ્રાઉન,લોરેલ ક્લાર્ક અને ઈઝરાયલી અવકાશયાત્રી ઇયાન રેમોલ સામેલ હતા. કલ્પના ચાવલાને મરણોપ્રાંત કોગ્રેશનલ સ્પેસ મેડલ,નાસા સ્પેસ ફલાઈટ મેડલ અને નાસા શ્રેષ્ઠ સર્વિસ મેડલ મળી ચુક્યા છે.
